Cykl wzrostu włosa
Wytłumaczenie pojęcia cykliczności faz wzrostu włosów jest niezbędne do zrozumienia mechanizmów wypadania włosów. Na skórze głowy znajduje się około 100 000 włosów, przy czym w cyklu wzrostowym każdego z nich wyróżnia się trzy etapy, są to:
- anagen (faza wzrostu włosa),
- katagen (faza przejściowa),
- telogen (faza spoczynku).
Faza wzrostu trwa od 2 do 6 lat, średnio 3 lata. W fazie anagenu jest ok. 90% włosów obecnych na skórze głowy. Jest to okres, w którym zachodzi wzrost włosa oraz jego pigmentacja.
Katagen jest fazą przejściową między anagenem a telogenem, w której wzrost włosa zostaje zahamowany. W fazie katagenu znajduje się około 1% włosów.
Telogen to faza spoczynku, która występuje bezpośrednio przed wypadnięciem włosa. Faza ta trwa od ok. 3 do 5 miesięcy [1].
Rodzaje łysienia i ich przyczyny
Wyróżniamy dwa podstawowe mechanizmy łysienia: anagenowy i telogenowy. Łysienie anagenowe jest najczęściej skutkiem chemioterapii, po której włosy wypadają w aktywnej fazie wzrostu. Przyczyną wypadania włosów w łysieniu telogenowym jest synchronizacja cyklu włosowego oraz wzrost odsetka włosów w fazie spoczynku. Najczęstsze czynniki indukujące łysienie telogenowe to m.in.:
- ciąża/poród ,
- okres noworodkowy,
- choroby przebiegające z gorączką,
- niedobór żelaza, cynku, biotyny, kwasów tłuszczowych, witamin z grupy B,
- zakażenia skóry głowy (grzybicze, bakteryjne, wirusowe),
- choroby skóry głowy (np. łojotokowe zapalnie skóry głowy),
- zaburzenia hormonalne (np. nadczynność i niedoczynność tarczycy),
- choroby współistniejące (np. toczeń układowy),
- leki przeciwzakrzepowe (np. heparyna, pochodne heparyny),
- leki kardiologiczne (np. β-blokery, inhibitory angiotensyny, leki blokujące kanały wapniowe),
- hormony (np. doustne środki antykoncepcyjne),
- leki hipolipemizujące (np. fibraty),
- leki przeciwdrgawkowe (np. karbamazepina),
- stres (czytaj także: Leki na uspokojenie — bezpieczeństwo stosowania)
- zabiegi chirurgiczne,
- szybka utrata masy ciała,
- restrykcyjna dieta,
- znieczulenie ogólne,
- hiperprolaktynemia [2].
W ujęciu klinicznym wyróżniamy łysienie bliznowaciejące oraz niebliznowaciejące. W codziennej praktyce częściej mamy do czynienia z łysieniem niebliznowaciejącym, w którym to mieszki włosowe przez długi czas są zachowane w aktywnym stanie i włosy mogą odrosnąć. Istnieje kilka postaci łysienia niebliznowaciejącego:
- łysienie androgenowe,
- łysienie plackowate,
- sezonowa utrata włosów,
- łysienie polekowe, niezwiązane z chemioterapią,
- fizjologiczne łysienie związane z wiekiem.
Łysienie bliznowaciejące występuje rzadko i charakteryzuje się włóknieniem zachodzącym w mieszkach włosowych i w ich pobliżu, bliznowaceniem skóry i trwałym wypadaniem włosów [3,4,5,6].
Łysienie androgenowe
Najczęstszą postacią łysienia niebliznowaciejącego jest łysienie androgenowe, dotykające zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Szacuje się, że dotyczy ok. 50% dorosłych mężczyzn poniżej 50. roku życia oraz ok. 70% mężczyzn powyżej 70. roku życia. Kobiety chorują rzadziej, a mianowicie na łysienie androgenowe cierpi od 3 do 6% populacji poniżej 30. roku życia i 30-40% po 50. roku życia. Podstawowym procesem patogenetycznym w łysieniu androgenowym jest miniaturyzacja mieszków włosowych pod wpływem działania androgenów (dihydrotestosteronu). U mężczyzn łysienie androgenowe objawia się przerzedzeniem włosów w okolicy czołowo-skroniowej (zakola) oraz ciemieniowej, czyli na szczycie głowy. U kobiet natomiast obserwuje się rozproszoną utratę włosów w centralnej części owłosionej skóry głowy. Etiologia łysienia androgenowego jest złożona, ale za najważniejszy czynnik etiologiczny uznaje się predyspozycję genetyczną [2].
Diagnostyka wypadania włosów
Aktualnie dysponujemy wieloma metodami diagnostycznymi pozwalającymi ustalić przyczynę wypadania włosów. Najczęściej lekarz wykonuje szczegółowy wywiad z pacjentem, badanie fizykalne, trychoskopię (dermatoskopię skóry głowy) oraz kieruje na badania laboratoryjne krwi. Rekomendowane badania laboratoryjne pozwalające wykluczyć najczęstsze przyczyny łysienia telogenowego to m.in.:
- morfologia z rozmazem,
- ferrytyna,
- żelazo,
- TSH, ATPO, ATG,
- OB/CRP,
- prolaktyna,
- glukoza na czczo,
- białko całkowite,
- progesteron.
W razie wątpliwości diagnostycznych wykonuje się ponadto m.in.: ocenę histopatologiczną biopsji z owłosionej skóry głowy, trichogram, fototrichogram, badania bakteriologiczne i mikologiczne, czy też analizę pierwiastkową włosów [2,3].
Leczenie wypadania włosów
Dobór odpowiedniej terapii uzależniony jest od przyczyn wypadania włosów, dlatego kluczowe znaczenie ma szczegółowa diagnostyka i postawienie odpowiedniego rozpoznania. Aktualnie stosowane terapie obejmują:
- leczenie konwencjonalne (zarówno leki do stosowania ogólnego, jak i miejscowego),
- leczenie wspomagające,
- specjalistyczne zabiegi trychologiczne oraz zabiegi pielęgnacyjne,
- przeszczepy włosów [3].
Terapia telogenowego wypadania włosów opiera się na leczeniu przyczynowym, którym może być np. wyrównanie niedoborów witamin i składników mineralnych, czy też leczenie zaburzeń hormonalnych. Proces wypadania włosów jest samoograniczający się w przypadku tzw. czynników fizjologicznych (np. ciąża, poród).
Lekami, posiadającymi łysienie androgenowe jako wskazanie rejestracyjne są minoksydyl (dla kobiet i mężczyzn) oraz finasteryd 1 mg/dobę (dla mężczyzn). Ponadto lekarz może wdrożyć inną, opartą na dobrze udokumentowanej wiedzy medycznej, metodę leczenia poza wskazaniami rejestracyjnymi. Minoksydyl (Loxon, DX2LEK, Piloxidil, Minovivax) jest lekiem bez recepty do stosowania zewnętrznego, dostępnym w stężeniach 2% i 5%, przy czym w wyższym stężeniu jest wskazany wyłącznie u mężczyzn. Leku nie należy stosować w okresie ciąży i karmienia piersią. W sytuacji, gdy prawidłowo stosowane preparaty z minoksydylem nie przynoszą rezultatu po roku stosowania, należy udać się do dermatologa w celu doboru innej terapii. Finasteryd (Nezyr, Propecia) jest lekiem do stosowania ogólnego, dostępnym wyłącznie na receptę [2].
