Do chorób tarczycy należą m.in. te, które związane są z nieprawidłową produkcją hormonów: niedoczynność tarczycy (niedostateczna produkcja hormonów) oraz nadczynność tarczycy (nadmierna produkcja hormonów).
Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto — przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, w której przebiegu układ odpornościowy produkuje przeciwciała, które niszczą komórki tarczycy, co w konsekwencji powoduje zbyt małą produkcję hormonów tarczycy i jej niedoczynność. Do chorób autoimmunologicznych, u których własne przeciwciała organizmu pobudzają tarczycę do produkcji hormonów, prowadząc do nadczynności, należy choroba Gravesa-Basedowa [1,5].
Odpowiednia diagnostyka jest zatem niezwykle istotna. Nieleczone choroby tarczycy mogą być przyczyną wystąpienia wielu różnych powikłań, które nie pozostają obojętne dla naszego zdrowia i jakości życia. Jakie badania pozwolą na wykrycie ewentualnych anomalii w pracy tego narząd? Odpowiedź na to pytanie znajdą Państwo w tym artykule.
Porównanie objawów niedoczynności i nadczynności tarczycy
Hormony tarczycy działają wielokierunkowo — ich nadmiar lub niedobór manifestuje się objawami ze strony wielu narządów naszego organizmu i występowaniem przeciwstawnych objawów.
| Objawy | Niedoczynność | Nadczynność |
| ogólne | blady kolor skóry | pobudzenie, zdenerwowanie |
| oczy | obrzęk powiek | „szklące się”, wytrzeszcz |
| praca serca | zwolniona | przyspieszona |
| ciśnienie tętnicze | wysokie ciśnienie rozkurczowe | niskie ciśnienie rozkurczowe |
| skóra | blada | wilgotna, ciepła |
| duszność | w czasie spoczynku | podczas wysiłku |
| praca jelit | zmniejszona, możliwe zaparcia | zwiększona, częste biegunki, spadek masy ciała |
| obrzęki | w obrębie twarzy, nóg i rąk | rzadko |
| potliwość | zmniejszona | zwiększona |
| włosy | łamliwe, suche i bez połysku | wzmożone wypadanie |
Badania laboratoryjne w diagnostyce chorób tarczycy
TSH — Tyreotropina
Badanie stężenia tego hormonu powinno być traktowane priorytetowo i wykonane w pierwszej kolejności. Oznaczenie TSH jest najczulszą metodą, która służy do oceny, czy występuje niedobór, czy nadmiar hormonów tarczycy. W ewentualnej chorobie pomaga w monitorowaniu leczenia.
- wzrost stężenia TSH we krwi — niedoczynność tarczycy,
- spadek stężenia TSH we krwi — nadczynność tarczycy.
Norma: 0,4-4,0 mlU/l
FT4 — wolna tyroksyna, FT3 — wolna trijodotyronina
Najczęstszym przypadkiem badania FT4 jest sytuacja, w której TSH jest nieprawidłowe — dzięki temu możliwe jest określenie stopnia nasilenia choroby.
Norma: 10-25 pmol/l (8-20 ng/l)
Pomiar stężenia FT3 jest wykonywany rzadko. Wykonywany jest w przypadku wystąpienia obniżonej wartości TSH i prawidłowego FT4.
Norma: 2,25–6 pmol/l (1,5-4 ng/l)
Oznaczenie stężenia wolnej tyroksyny zlecone jest przez lekarza w celu monitorowania skuteczności leczenia.
Przeciwciała przeciwtarczycowe anty-TPO i anty-Tg
Przeprowadzenie badania przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) i tyreoglobulinie (anty-Tg) jest podstawowym badaniem w diagnostyce chorób autoimmunologicznych tarczycy (m.in. choroby Hashimoto i choroby Gravesa-Basedowa).
TPO, czyli tyreoperoksydaza jest enzymem biorącym udział w syntezie T3 i T4. Wzrost wartości anty–TPO jest obecne u około 70% pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi oraz u około 10% przypadków zapalenia tarczycy. Wartość przeciwciał rośnie również z wiekiem.
Badanie stężenia przeciwciał anty-Tg przeprowadza się rzadziej, głównie u chorych po leczeniu nowotworu tarczycy. Zakres prawidłowego stężenia obu tych przeciwciał jest zależny od stosowanej przez dane laboratorium metody oznaczenia [2,6].
Badanie cytologiczne
Do diagnozy, która ostatecznie potwierdzi choroby tarczycy, wymagane jest wykonanie badania morfologicznego lub obrazowego.
W sytuacji kiedy występuje podejrzenie raka złośliwego, przeprowadza się badanie cytologiczne, które polega na pobraniu materiału podczas nakłucia (biopsji). Zabieg ten wykonuje się podczas badania USG, aby możliwe było określenie położenie wprowadzanej igły.
Taki rodzaj badania przeprowadza się w celu określenia czy zmiana w tarczycy ma charakter niezłośliwy, podejrzany lub złośliwy. Dzięki temu lekarz może podjąć decyzję czy konieczne jest leczenia operacyjne [5].
Badanie ultrasonograficzne (USG)
Badanie to wykonuje się najczęściej w przypadku, w którym w obrębie tarczycy wyczuwalny jest guzek oraz kiedy wyniki badań laboratoryjnych sugerują zaburzenia w funkcjonowaniu tego gruczołu.
Dzięki USG możliwe jest określenie wymiarów tarczycy, ocena struktury oraz potwierdzenie wystąpienia ewentualnych zmian ogniskowych. Wartym uwagi jest fakt, że również w niepowiększonej tarczycy mogą być obecne guzki (zwane incydentalnymi, przypadkowymi) i w większości przypadków nie mają istotnego znaczenia medycznego i nie powinny budzić większego niepokoju — wymagają jednak bacznej obserwacji [4].
Badanie jodu w moczu
Jod jest niezbędny do produkcji hormonów T4 i T3, a pośrednio do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Dodatkowo potwierdzono także działanie ochronne jodu w procesach zapalnych i nowotworowych.
Blisko 90% jodu wydalane jest przez nerki, w związku z tym, najbardziej miarodajnym badaniem diagnostycznym, odzwierciedlającym zaopatrzenie organizmu na ten pierwiastek, jest zbadanie jego poziomu w porannym moczu lub w dobowej zbiórce moczu [2,7].
Badanie ogólne krwi a choroby tarczycy
W przypadku chorób tarczycy w morfologii krwi można niekiedy zaobserwować niedokrwistość, której przyczyną może być:
- upośledzenie syntezy hemoglobiny (białka przenoszącego tlen w krwinkach czerwonych),
- niedobór żelaza (zwiększona utrata żelaza w wyniku obfitych miesiączek lub upośledzenie wchłaniania w jelitach),
- niedokrwistość z niedoboru witaminy B12,
- niedobór kwasu foliowego (zaburzenia wchłaniania w jelitach).
U wielu pacjentów z niedoczynnością tarczycy dochodzi do zaburzenia gospodarki lipidowej, zwiększenia stężenia cholesterolu całkowitego, frakcji „złego” cholesterolu (LDL) oraz trójglicerydów. Zwiększeniu ulegać może także stężenie enzymów wątrobowych (ALP oraz AST), kinazy kreatynowej czy dehydrogenazy mleczanowej. Niekiedy dochodzi również do obniżenia poziomu sodu w organizmie oraz nieznacznego wzrostu poziomu wapnia [3].
Podsumowanie
Reasumując, tarczyca odgrywa bardzo ważną rolę w organizmie — wytwarza hormony, które regulują metabolizm, kontrolują pracę serca, mięśni, układu pokarmowego i odpowiadają za prawidłowy rozwój mózgu oraz kości.
Amerykańskie Towarzystwo Tyreologiczne (ATA) alarmuje, że nierozpoznane choroby tarczycy skutkują chorobami sercowo-naczyniowymi, bezpłodnością i osteoporozą.
Niezwykle istotne są zatem regularne profilaktyczne badania tarczycowe. Wczesne wykrycie i wdrożenie leczenia może poprawić jakość życia oraz spowodować złagodzenie objawów chorobowych [4].
