Probiotyki są żywymi drobnoustrojami, które po przyjęciu w odpowiedniej ilości, mogą korzystnie wpłynąć na nasze zdrowie. Należą do nich bakterie i drożdże, powstające w procesie fermentacji. Probiotyki występują naturalnie w wielu produktach żywnościowych, w tym w kiszonkach, a także przetworach mlecznych — głównie jogurtach i kefirach. Niestety zawartość probiotycznych mikroorganizmów w tych produktach jest zbyt mała, aby skutecznie mogła poprawić stan naszego zdrowia. Osoby cierpiące na zaburzenia mikrobioty jelitowej powinny wspomagać się preparatami probiotycznymi, które można nabyć w aptece [1].
Jakie są probiotyki przebadane klinicznie?
Probiotyki modulują skład ludzkiej mikroflory jelitowej, wspomagając jej pracę, zmieniając skład i ograniczając rozwój patogenów. Jednak aby dany preparat probiotyczny mógł realnie wpływać na nasze zdrowie, musi zawierać konkretne szczepy bakterii oraz w odpowiedniej ilości. Skuteczność danego szczepu probiotycznego potwierdzana jest w badaniach klinicznych. Ich wyniki są źródłem wielu cennych informacji o danym szczepie. Zyskujemy informacje o wpływie na ludzki organizm, o ewentualnych przeciwwskazaniach czy działaniach niepożądanych. Probiotyki, które uznano za korzystne dla ludzi to różne szczepy Bifidobacterium, Lactobacillus oraz Saccharomyces [1].
Na co można stosować probiotyki?
Prozdrowotne działanie probiotyków na jelita polega na uzupełnianiu i modyfikacji składu mikrobioty jelitowej. Jej właściwa struktura ma istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu. Zaburzenia w jej składzie wiążą się ze spadkiem odporności oraz licznymi chorobami, takimi jak: alergie, zapalenia jelit, cukrzyca czy depresja [2].
Czynniki niekorzystnie wpływające na mikrobiotę to m.in. niewłaściwa dieta, stres, czy stosowanie niektórych leków (m.in. antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, inhibitorów pompy protonowej) [3]. Warto także podkreślić negatywne znaczenie cesarskiego cięcia oraz sztucznego karmienia noworodka na proces kształtowania się mikrobioty [4].
Pacjenci często kojarzą probiotyki z antybiotykoterapią. To bardzo dobrze, bowiem przyjmowaniu antybiotyków powinno bezwzględnie towarzyszyć stosowanie właściwie dobranych preparatów probiotycznych. Jednocześnie jest to jedno z częstszych wskazań do ich stosowania. Niemniej probiotyki można stosować także w innych sytuacjach, w tym:
- atopowym zapaleniu skóry (AZS);
- zespole jelita drażliwego (IBS);
- w celu poprawy odporności;
- w celu poprawy zdrowia psychicznego [2].
Jak działają probiotyki?
Nie da się określić jednego, ogólnego mechanizmu działania probiotyków. Wyróżnia się mechanizmy wspólne dla licznych rodzajów bakterii (np. produkcja krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych), mechanizmy częste — wspólne dla poszczególnych gatunków (np. metabolizm kwasów żółciowych) oraz mechanizmy rzadkie — swoiste tylko dla poszczególnych szczepów (np. produkcja czynników bioaktywnych) [5].
Jaki jest najlepszy probiotyk?
Pierwszą cechą, jaką musi posiadać dobry produkt probiotyczny, jest obecność szczepów bakterii o udowodnionym działaniu prozdrowotnym. Od rodzaju szczepu zależą właściwości probiotyku. Oznacza to, że bakterie tego samego gatunku należące do różnych szczepów, mogą wykazywać odmienne działanie. Tym samym każdy szczep probiotyczny musi posiadać własne badania określające jego skuteczność we wskazanej dawce w danym obrazie klinicznym [6]. Jednak aby mogły one skutecznie modulować skład naturalnej mikroflory, muszą występować w odpowiedniej ilości.
Dla probiotyków nie określono minimalnej skutecznej dawki. Przyjmuje się, iż w przypadku bakterii wynosi ona od 106 do 109 CFU (colony forming units — jednostki tworzące kolonie). Uzasadnione jest jednak stosowanie takiej dawki, która wykazała korzystny efekt działania danego szczepu w badaniu u ludzi [6].
To jaki preparat (szczep oraz dawkę) powinniśmy wybrać, zawsze zależy od wskazań do przyjmowania preparatu. Poniżej przedstawiono przykładowe szczepy wraz ze wskazaniami do ich stosowania [7]:
Lactobacillus rhamnosus GG (ATCC 53103) — np. LoGGic, Dicoflor, Floractin
- zapobieganie i leczenie biegunki poantybiotykowej
- zapobieganie biegunce spowodowanej Clostridium difficile
- leczenie i zapobieganie AZS
- wspomaganie leczenia w chorobie Leśniowskiego-Crohna
Lactobacillus plantarum 299V — np. Sanprobi IBS
- zespół jelita drażliwego (IBS)
Saccharomyces boulardii CNCM I-745 — np. Enterol
- zapobieganie i leczenie biegunki poantybiotykowej
- zapobieganie biegunce spowodowanej Clostridium difficile
- wspomaganie leczenia w chorobie Leśniowskiego-Crohna
Co więcej, aby probiotyki wykazywały pełną aktywność, potrzebują obecności substancji odżywczych — głównie inuliny i fruktooligosacharydów. Noszą one miano prebiotyków i są niezbędne do prawidłowej aktywności i wzrostu dobroczynnych mikroorganizmów. Gwarantem jakości i bezpieczeństwa danego preparatu jest również status leku. Suplementy diety nie muszą przechodzić tak rygorystycznych badań i testów, jak leki, dlatego powinny być drugim wyborem pacjenta [7].
Jaki probiotyk wybrać? Wybierając produkt, warto zwrócić również uwagę na praktyczne aspekty jego stosowania, np. postać. Zwykle są to krople doustne, które łatwiej podać np. dzieciom (Floractin, BioGaia, Acidolac Baby), kapsułki twarde, często z możliwością otworzenia i wysypania zawartości (Dicoflor, LoGGic60) lub saszetki z proszkiem (Dicoflor, Osłonka Gastro). Istotne są także określone przez producenta warunki przechowywania. Część produktów (np. Lacidofil) wymaga temperatur lodówkowych (2-8 °C), co może okazać się kłopotliwe np. dla osób podróżujących.
Czym jest probiotyk wieloszczepowy?
Jak wcześniej wspomniano, probiotyki zawierają różne rodzaje szczepów bakterii i drożdży. Niektóre z nich zawierają wiele szczepów w jednym preparacie. Takie rozwiązanie jest dobre, kiedy chcemy działać na organizm na wielu poziomach. Ponadto badania donoszą, że poszczególne szczepy działają synergistycznie, dając lepsze efekty terapii. Terapia probiotykami wieloszczepowymi wykazuje lepszą skuteczność:
- W walce z patogenami w przewodzie pokarmowym
- W absorpcji toksyn i metali ciężkich z przewodu pokarmowego
Ponadto stosowanie probiotyków złożonych z różnych szczepów prowadzi do szybszej poprawy zdrowia przez działanie wielokierunkowe poszczególnych szczepów [10].
Jakie probiotyki są zarejestrowane jako leki?
Dostępne w aptekach probiotyki mogą być lekami, suplementami diety czy też dietetycznymi środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia medycznego. Najściślejszej kontroli jakościowej podlegają leki. Kierowanie się tylko tym kryterium przy wyborze preparatu może okazać się jednak trudne lub wręcz niemożliwe. Zaledwie kilka produktów na rynku posiada status leku [2]. Zajmują one pierwsze cztery pozycje w poniższym rankingu. Oto on.
-
Lakcid
Lakcid to produkt leczniczy w postaci liofilizatu bakterii probiotycznych do sporządzania zawiesiny doustnej bądź w formie kapsułek twardych.
Jedna ampułka lub kapsułka zawiera minimum 2 mld jednostek formujących kolonię bakterii: Szczep Lactobacillus rhamnosus Pen – 40 %, Szczep Lactobacillus rhamnosus E/N – 40 %, Szczep Lactobacillus rhamnosus Oxy – 20 %.
-
Lakcid Forte
Lakcid Forte to produkt leczniczy w formie kapsułek twardych.
Każda kapsułka zawiera minimum 10 mld CFU pałeczek Lactobacillus rhamnosus: Szczep Lactobacillus rhamnosus Pen – 40%; Szczep Lactobacillus rhamnosus E/N – 40%; Szczep Lactobacillus rhamnosus Oxy – 20%.
-
Lacidofil
Lacidofil to produkt leczniczy zawierający bakterie kwasu mlekowego w formie kapsułek.
1 kapsułka zawiera 2 x 109 CFU bakterii kwasu mlekowego: Lactobacillus rhamnosus R0011 oraz Lactobacillus helveticus R0052.
-
Enterol 250
Enterol 250 to produkt leczniczy o działaniu przeciwbiegunkowym zawierającym drożdżaki Saccharomyces boulardii. Występuje w formie kapsułek doustnych lub proszku do sporządzania zawiesiny doustnej.
1 kapsułka lub saszetka zawiera 250 mg drożdżaków Saccharomyces boulardii.
-
Dicoflor
Dicoflor to suplement diety zawierający w swoim składzie żywe kultury bakterii Lactobacillus rhamnosus GG (ATCC 53103). Dostępny jest w formie kapsułek w dwóch wersjach, różniących się zawartością bakterii probiotycznych.
1 kapsułka produktu Dicoflor 3 zawiera 3 x 109 CFU Lactobacillus rhamnosus GG (ATCC 53103). Natomiast 1 kapsułka preparatu Dicoflor 6 zawiera 6 x 109 CFU tego samego szczepu bakterii.
-
Sanprobi Super Formula
Sanprobi Super Formula to wieloskładnikowy suplement diety zawierający kompozycję siedmiu bakterii probiotycznych i dwóch prebiotyków. Dostępny jest w formie doustnych kapsułek.
1 kapsułka zawiera 55,2 mg inuliny, 4,8 mg fruktooligosacharydów, powyżej 1,4 x 108 CFU Bifidobacterium lactis W51,W52, powyżej 0,6 x 108 CFU Lactobacillus acidophilus W22, powyżej 0,6 x 108 CFU Lactobacillus plantarum W21, powyżej 0,6 x 108 CFU Lactococcus lactis W19, powyżej 0,4 x 108 CFU Lactobacillus casei W20, powyżej 0,4 x 108 CFU Lactobacillus salivarius W24.
-
Vivomixx 112
Vivomixx 112 to suplement diety zawierający w swoim składzie liofilizat żywych kultur bakterii probiotycznych. Dostępny jest w formie doustnych kapsułek.
1 kapsułka zawiera 1,12 x 1011 CFU Streptococcus thermophilus DSM24731®, Bifidobacterium longum DSM24736®, Bifidobacterium breve DSM24732®, Bifidobacterium infantis DSM24737®, Lactobacillus acidophilus DSM24735®, Lactobacillus plantarum DSM24730®, Lactobacillus paracasei DSM24733®, Lactobacillus delbrueckii ssp. bulgaricus DSM24734.
Jak przyjmować probiotyki?
Skuteczność probiotyków zależy od przeżywalności zawartych w nich drobnoustrojów w trakcie pasażu przez przewód pokarmowy. Wykazano, iż najkorzystniej przyjmować je 30 minut przed lub w trakcie posiłku (najlepiej zawierającego tłuszcz). W przypadku antybiotykoterapii najbezpieczniej przyjmować probiotyk 2 godziny przed lub po antybiotyku [8].
Czy probiotyki są bezpieczne?
Tak. Amerykańska Agencja ds. Żywności (FDA) nadała im status powszechnie uznawanych za bezpieczne. W Unii Europejskiej mają one status uznanego domniemania bezpieczeństwa. Niemniej u niektórych grup pacjentów należy zachować specjalną ostrożność w ich stosowaniu (np. pacjenci z niedoborami odporności, w ciężkim stanie klinicznym, wcześniaki) [8].
Jak można zwiększyć efektywność działania probiotyków?
Celem zwiększenia efektywności probiotyków, ich preparaty wzbogaca się o prebiotyki. Są to substancje, które nie podlegają trawieniu, ale selektywnie pobudzają rozwój dobroczynnych mikroorganizmów lub ich aktywność metaboliczną. Do prebiotyków zaliczamy m.in. inulinę, laktulozę, fruktooligosacharydy oraz galaktooligosacharydy. Preparaty będące połączeniem prebiotyku z probiotykiem określane są mianem synbiotyków (Multilac synbiotyk).
Jak długo można stosować probiotyk?
Długość terapii probiotykami jest bezpośrednio zależna od przyczyny konieczności przyjęcia preparatów. W przypadku biegunki lub antybiotykoterapii, nawet krótki czas wystarczy na odbudowę flory jelitowej. Jeśli chodzi o schorzenia przebiegające ze stałym deficytem bakterii jelitowych takie jak IBS, stosowanie probiotyków może być długotrwałe. Warto zwrócić uwagę na to, że schorzenia przewodu pokarmowego są dolegliwościami o bardzo skomplikowanym charakterze. Ich leczenie wymaga wieloczynnikowej terapii, począwszy od suplementacji probiotykami i lekami na receptę, często kończąc na wizytach w poradniach zdrowia psychicznego [10].
