Melatonina to hormon produkowany przez szyszynkę. Już od niespełna wieku naukowcy próbują ustalić wszystkie jej właściwości, jednak do tej pory co rusz odkrywają jej nową cechę. Pierwsze doniesienia o melatoninie pochodzą z początków XX wieku i dotyczą zmiany zabarwienia skóry żab pod wpływem ekstraktu z szyszynki. Kolejne lata przynosiły coraz to nowsze informacje dotyczące wpływu melatoniny na inne komórki, tkanki i narządy. Istotnie duży wpływ na poznanie tego hormonu miał rozwój biologii molekularnej [1].
Jak działa melatonina?
Melatonina jest kojarzona głównie jako czynnik pronasenny. Stosuje się ją m.in. u osób pracujących zmianowo, cierpiących na jet lag, u osób niewidomych lub pacjentów geriatrycznych z zaburzeniami rytmu okołodobowego. Melatonina może również opóźniać proces starzenia, brać udział w odczuwaniu bólu, wpływać na czynność gonad u ludzi, a także oddziaływać na niektóre schorzenia układu pokarmowego, takie jak choroba wrzodowa, czy zespół jelita nadwrażliwego. Co więcej, melatonina wpływa także na wydzielanie innych hormonów — prolaktyny, lutropiny, somatotropiny, oraz pośrednio glikokortykosteroidów [1]. (Czytaj także: Melatonina a cukrzyca typu 2)
Wydzielanie melatoniny
Wydzielanie melatoniny przez szyszynkę zależy od pory dnia oraz od pory roku — dzięki temu wpływa ona na funkcjonowanie tzw. zegara biologicznego. Stężenie hormonu zmienia się także wraz z wiekiem — najniższe wartości występują u noworodków, największe u dzieci w wieku 3-5 lat, a po 40. roku życia zaczynają stopniowo maleć. W cyklu dobowym stężenie melatoniny jest najwyższe w nocy, a niskie w ciągu dnia, gdyż światło hamuje jej produkcję [1].
Melatonina po zsyntetyzowaniu uwalnia się do krwi, a stamtąd przedostaje się do narządów i tkanek organizmu. Szlak neuronalny rozpoczyna się w siatkówce oka. Wysokie stężenie występuje w nocy, a niskie w dzień. Najwyższe stężenie jest między 2:00 a 4:00 w nocy. Jej poziom jest powiązany z temperaturą ciała. Podczas gdy poziom melatoniny w organizmie jest najwyższy, temperatura ciała jest wtedy najniższa. Przeciwnie — gdy zależy nam na aktywności, włączamy światło, temperatura ciała podnosi się, koncentracja i aktywność wzrastają, a synteza hormonu spada. W godzinach wieczornych wydzielanie jest ściśle skorelowane z uczuciem zmęczenia i niską aktywnością [2].
Jej zaletą w porównaniu do leków nasennych jest fakt, że nie wpływa na funkcje poznawcze ani również nie zmienia struktury snu.
Rytm dobowy i jego związek z melatoniną
Rytm funkcjonowania człowieka jest ściśle powiązany ze światłem. Obecność światła z kolei wynika z ruchu obrotowego Ziemi (dzień i noc) i z jej wędrówki wokół Słońca (pory roku). Większość procesów fizjologicznych w organizmie jest związana z rytmem dobowym, który jest ściśle powiązany ze zmianami otoczenia. Zegar wewnętrzny u ssaków mieści się w jądrach nadskrzyżowaniowych podwzgórza (SCN). Stamtąd organizm wysyła sygnały do komórek, tkanek i narządów. Gruczoł endokrynny szyszynka odbiera sygnały związane ze światłem, a następnie wydziela melatoninę, co jest z kolei sygnałem zwrotnym dla SCN i innych narządów, w których są odpowiednie swoiste receptory [2].
Melatonina na sen w tabletkach — jakie są jej losy w organizmie?
Biodostępność melatoniny z doustnych preparatów waha się od 3% do aż 76%. Ponad połowa wchłoniętej dawki ulega także efektowi pierwszego przejścia w wątrobie. W efekcie jedynie niewielka część przyjętej melatoniny wywołuje efekt farmakologiczny. Po podaniu doustnym maksymalne stężenie hormonu występuje po 0,5-2 godzinach [3].
Kiedy warto sięgnąć po melatoninę?
Jej działanie jest związane z dawką oraz z porą podania. Ważnym efektem jest regulacja snu przez ten hormon w warunkach, gdy organizm ma zmieniony rytm snu i czuwania. Chodzi o pracę zmianową oraz długotrwałe przebywanie z takim samym oświetleniu. Stosuje się ją również u osób niewidomych.
W jakich zaburzeniach pomaga?
- Podczas zmiany strefy czasowej,
- Przy pracy zmianowej,
- W zespole opóźnionej fazy snu (DSPS, ang. delayed sleep phase syndrome) — zastosowanie preparatu pomiędzy godz. 17:00 a 19:00 sprawia, że szybciej występuje wieczorne zmęczenie i senność,
- W zespole przyspieszonej fazy snu (ASPS, ang. advanced sleep phase syndrome)
- W zaburzeniach snu, które wynikają ze zmian w długości cyklu dobowego,
- U pacjentów geriatrycznych mających problemy z zasypianiem [1].
- U dzieci upośledzonych umysłowo, w tym w zespole Smith-Magenisa, zespole Retta i chorobie Aspergera [3].
Jet lag syndrome = zespół długu czasowego
Podróże transkontynentalne, szczególnie na wschód sprawiają, że opóźnia się nocna synteza hormonu w stosunku do nowego czasu. Prowadzi do wystąpienia zjawiska, tzw. jet lag syndrome lub zespołu długu czasowego. Objawy to zmęczenie, spadek formy, kłopoty z zasypianiem, zaburzenia ze strony układu pokarmowego, bóle głowy, czy trudności z koncentracją. Przystosowanie organizmu do nowych warunków może trwać 1-2 tygodnie [4].
Melatonina — przeciwwskazania
Melatoniny nie mogą stosować kobiety ciężarne oraz karmiące piersią. Nie należy jej przyjmować także po spożyciu alkoholu. Pacjenci z zaburzeniami czynności wątroby, z depresją, z zaburzeniami immunologicznymi, hormonalnymi lub padaczką powinni zachować szczególną ostrożność w trakcie stosowania melatoniny [4].
Jakie działania niepożądane może wywołać melatonina?
Melatonina może wywołać następujące działania niepożądane:
- bóle głowy;
- splątanie;
- sedacja;
- obniżenie temperatury ciała.
Rzadziej występują:
- zwiększenie liczby napadów padaczkowych u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego i padaczką;
- tachykardia;
- świąd, wysypka, pokrzywka [5].
Melatonina na sen — dawkowanie
Dawkowanie melatoniny zależy od wskazania, w jakim się ją stosuje.
W zaburzeniach snu związanych ze zmianą stref czasowych przyjmuje się 2-3 mg melatoniny na dobę, po zapadnięciu zmroku, rozpoczynając od pierwszego dnia podróży. Leczenie kontynuuje się do trzech dni po zakończeniu podróży.
W zaburzeniach rytmu dobowego związanych z pracą zmianową stosuje się 1-5 mg melatoniny na dobę na godzinę przed snem.
W zaburzeniach rytmu dobowego u osób niewidomych stosuje się 0,5-5 mg melatoniny około godziny 21:00-22:00 [5].
Melatonina na sen — jakie leki można kupić w aptece?
Melatonina jest dostępna w aptekach bez recepty. Najpopularniejsza postać to tabletki doustne, jednak hormon ten można znaleźć także w formie tabletek do ssania, sprayu czy kropli. Większość dostępnych preparatów z melatoniną posiada status suplementu diety. Istnieje niewiele produktów o statusie leku, a to właśnie lek jest gwarantem jakości i bezpieczeństwa. Poniżej znajduje się lista dostępnych preparatów z podziałem na leki i suplementy oraz postać leku. (Czytaj także: Suplement diety czy lek? Zanim zdecydujesz, poznaj różnice)
Tabletki doustne — leki:
- Melatonina LEK-AM: 1 tabletka zawiera 1 mg, 3 mg lub 5 mg melatoniny.
Tabletki doustne — suplementy diety:
- Melabiorytm: 1 tabletka zawiera 5 mg melatoniny.
- SFD Melatonina: 1 tabletka zawiera 1 mg melatoniny.
- Zdrowosen+: 1 tabletka zawiera 1 mg melatoniny, a także wyciąg z męczennicy i chmielu, magnez, witaminę B6.
- ProSen Duo: 1 tabletka zawiera 1 mg melatoniny i magnez.
- Tonaxinum Forte: 1 tabletka zawiera 0,5 mg melatoniny, a także wyciąg z szyszek chmielu, liścia melisy i kory magnolii.
- Sen Apotex: 1 tabletka zawiera 1 mg melatoniny, a także ekstrakt z melisy lekarskiej, ekstrakt z szyszek chmielu, magnez, witaminy A, D, E i B6.
- Prewenit 4 fazy snu: 1 tabletka zawiera 1 mg melatoniny, a także kwas GABA, witaminy B1, B6 i B12.
- DoppelHerz Active Na Sen Forte: 1 tabletka zawiera 1 mg melatoniny, a także wyciąg z szyszek chmielu, melisy i kwiatów lawendy, magnez, witaminę B6.
- Positivum Sen: 1 tabletka zawiera 1 mg melatoniny, a także wyciąg z szyszek chmielu i ziela melisy.
- NervoCalm Sen z melatoniną i melisą: 1 tabletka zawiera 1 mg melatoniny, a także wyciąg z szyszek chmielu, liścia melisy i ziela męczennicy.
Tabletki do ssania — suplementy diety:
- Melatonina Plus: 1 tabletka do ssania zawiera 1 mg melatoniny i wyciąg z liści melisy.
Tabletki ulegające rozpadowi w jamie ustnej — suplementy diety:
- Olimp Forsen Fast Melatonina: 1 tabletka zawiera 1 mg melatoniny.
Kapsułki — suplementy diety:
- Miralo Sen: 1 kapsułka zawiera 1 mg melatoniny i wyciąg z ashwagandhy.
- Pharmovit Melatonina z melisą: 1 kapsułka zawiera 1 mg melatoniny i wyciąg z melisy lekarskiej.
Spray — suplementy diety:
- Melatonina Plus: 1 aplikacja zawiera 0,5 mg melatoniny oraz ekstrakt z liści melisy.
Krople — suplementy diety:
- Dicosen: 5 kropli zawiera 1 mg melatoniny.
