Co to są cytostatyki?
Leki cytostatyczne stosowane są w terapii nowotworów. Ich mechanizm działania opiera się o uszkodzenie DNA komórek nowotworowych. Dzięki temu w zależności od cytostatyku można osiągnąć różne efekty:
- blokowanie syntezy DNA, co powoduje hamowanie rozwoju komórek nowotworowych. Dzięki temu zapobiegamy rozwojowi nowotworu oraz występowaniu możliwych przerzutów.
- hamowanie funkcji enzymów, które uczestniczą w replikacji DNA
- zaburzenie podziału komórki nowotworowej przez hamowanie aktywności wrzeciona podziałowego
- bezpośrednie uszkodzenie struktury DNA.
Cytostatyki w niskich dawkach są wykorzystywane również jako leki immunosupresyjne, czyli takie, które hamują aktywność układu odpornościowego. To działanie jest wykorzystywane po przeszczepach w celu prewencji odrzucenia nowego organu oraz w terapii chorób autoimmunologicznych takich jak na przykład reumatoidalne zapalenie stawów [1].
Jakie są powikłania leczenia cytostatykami?
Niestety cytostatyki są lekami wysoce toksycznymi, co jest wskazane w kontekście walki z komórkami nowotworowymi, ale nie jeśli chodzi o zdrowe komórki naszego organizmu. Powikłania leczenia cytostatykami obejmują:
- reakcje alergiczne
- nudności i wymioty
- wypadanie włosów
- uszkodzenia szpiku (mielosupresja)
- uszkodzenia błon śluzowych przewodu pokarmowego
- uszkodzenia narządów, w tym nerek, wątroby
- utrudnione gojenie się ran
Ponadto konkretne preparaty mogą charakteryzować się specyficznymi dla siebie działaniami niepożądanymi. Na przykład leki z grupy antracyklin powodują uszkodzenie komórek serca, a oksaliplatyna komórek układu nerwowego [1].
Jakie leki zaliczamy do cytostatyków?
Leki cytostatyczne stanowią bardzo liczną i zróżnicowaną pod względem budowy i działania grupą. Zaliczamy do nich:
- leki alkilujące (chlormetyna, cyklofosfamid, chlorambucyl, cisplatyna, busulfan i wiele innych)
- antymetabolity (metotreksat, merkaptopuryna, fluorouracyl i inne)
- antybiotyki przeciwnowotworowe (antracykliny, daktynomycyna)
- pochodne epipodofilotoksyny (etopozyd, tenipozyd)
- pochodne barwinka różyczkowego (winkrystyna, winblastyna)
- taksany (paklitaksel, docetaksel)
- pochodne kamptotecyny (topotekan, irynotekan) [1]
Jak stosuje się cytostatyki?
Dobór leku cytostatycznego jest w pełni uzależniony od rodzaju występującego nowotworu, stopnia jego zaawansowania oraz chorób współistniejących. Często korzysta się z polichemioterapii, która obejmuje stosowanie 2, lub 3 preparatów przeciwnowotworowych, co znacznie podnosi skuteczność leczenia.
Ze względu na bardzo duże obciążenie zdrowych komórek organizmu leki podaje się w blokach, które dzieli 2-3 tygodniowa przerwa na regenerację. Leczenie nowotworów wymaga wielokrotnego podawania cytostatyków.
Stosowanie leków cytotoksycznych nie zawsze oznacza klasyczne dożylne podawanie złożonych preparatów. Niektóre guzy można usunąć chirurgicznie, a cytostatyki podawane są jako leczenie adjuwantowe, które ma na celu ograniczenie powstawania mikroprzerzutów. W niektórych przypadkach leki podawane są indukcyjnie, czyli bezpośrednio przed zabiegiem operacyjnym, aby zmniejszyć objętość guza i ułatwić zabieg [1].
Jak zapobiec działaniom niepożądanym cytostatyków?
W przypadku występowania działań niepożądanych stosujemy środki, które mają na celu ich złagodzenie. Jest to terapia towarzysząca głównemu leczeniu, mająca na celu poprawę funkcjonowania chorego w możliwie jak największym stopniu. Przykładowo najczęściej występujące nudności i wymioty są redukowane przez leki przeciwwymiotne należące do glikokortykosteroidów, antagonistów receptora 5-HT3, czy antagonistów receptora dopaminowego. Uszkodzenie szpiku kostnego wymaga podania leków stymulujących powstawanie białych i czerwonych krwinek. W celu zapobiegania wypadania włosów można stosować zimny czepek, który ogranicza przepływ krwi, zapobiegając uszkodzeniu mieszków włosowych. Niestety metody tej nie można stosować w przypadku nowotworów, które mogą dawać przerzuty do głowy [1].
