Leki opioidowe
Stosuje się je w celu leczenia bólu o stopniu umiarkowanym i silnym. Działają głównie poprzez aktywację receptorów opioidowych w organizmie. Opioidy mogą powodować uzależnienie zarówno fizycznie jak i psychicznie. Zależność psychiczna pojawia się zwykle szybciej, już nawet po kilku dniach stosowania. Natomiast fizyczna — po dłuższym czasie regularnego przyjmowania leków . Długotrwałe stosowanie opioidów wiąże się także z rozwojem tolerancji — wraz z upływem czasu konieczne jest zwiększanie dawki, w celu uzyskania tego samego efektu. Przedawkowanie może prowadzić do zaburzenia świadomości (w tym także śpiączki), zahamowania funkcji ośrodka oddechowego czy wstrząsu, a objawem wskazującym etiologię opioidową są zwężone źrenice. Warto również pamiętać o interakcjach opioidów z innymi lekami i środkami psychoaktywnymi.
Tramadol
Lek należy do słabych opioidów. Oprócz aktywacji receptorów opioidowych wpływa także na przewodzenie bólu na poziomie rdzenia kręgowego, poprzez wpływ na stężenie neuroprzekaźników. Wskazaniem do stosowania tramadolu są bóle pooperacyjne, pourazowe, a także bóle związane z chorobami nowotworowymi. Wywołuje uczucie euforii i pobudzenia, ale może powodować też senność i dysforię (obniżenie nastroju). Niekiedy po zażyciu dużych dawek, mogą wystąpić drgawki oraz zaburzenia postrzegania i trudności przy podejmowaniu decyzji. Poziom nasilenia oraz rodzaj zaburzeń, jest zależny m.in. od osobowości i od czasu stosowania.
Preparaty dostępne w aptekach, zawierające tramadol: Poltram Retard (tabletki), Tramadol Krka (krople), Tramal (kapsułki, czopki). Lek ten często występuje w preparatach złożonych (łączony jest najczęściej z paracetamolem): Doreta, Padolten, Poltram Combo, Tramapar, Zaldiar [1].
Oksykodon
Oprócz działania przeciwbólowego wykazuje efekt uspokajający. Stosuje się go w celach pozamedycznych jako narkotyk, ponieważ po jego zażyciu występuje uczucie euforii. Szybko jednak rozwija się uzależnienie, które objawia się silną potrzebą zażycia leku, rozwija się także tolerancja. Nagłe odstawienie wiąże się z wystąpieniem zespołu abstynencyjnego, pojawia się ogólny niepokój, bezsenność, nudności i wymioty. Dlatego też bardzo ważne jest, aby nie stosować tego leku przez okres dłuższy, niż jest to naprawdę konieczne. Odstawianie oksykodonu także powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza, poprzez stopniowe zmniejszanie dawki, aby uniknąć niekorzystnych objawów nagłego odstawienia.
Preparaty zawierające oksykodon: OksyContin, Accordeon, Oxydolor [2].
Leki nasenne i przeciwlękowe (benzodiazepiny)
Są to leki, które często stosuje się w celu leczenia bezsenności, lęku, podczas premedykacji przed zabiegami chirurgicznymi. Główny ich mechanizm działania polega na wzmacnianiu przekaźnictwa kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), który powoduje spadek aktywności komórek nerwowych. Długotrwałe oraz częste przyjmowanie leków z grupy benzodiazepin, może prowadzić do uzależnienia zarówno fizycznego jak i psychicznego. Ryzyko uzależnienia jest tym większe, im dłuższy czas ich stosowania i wyższa dawka. Wzrasta także u osób z zaburzeniami osobowości i nadużywających alkoholu lub narkotyków. Przewlekłe stosowanie benzodiazepin może prowadzić do rozwoju tolerancji. Nagłe odstawienie lub zbyt szybkie zmniejszenie dawki, wiąże się z występowaniem tzw. zjawiska “z odbicia” (nasilenie objawów leczonej choroby po odstawieniu leku, np. bezsenność po zaprzestaniu stosowania benzodiazepin). Warto pamiętać, że benzodiazepiny nasilają działanie innych leków hamujących układ oddechowy (np. opioidów) oraz alkoholu, dlatego też nie powinny być z nimi łączone . Do najpopularniejszych benzodiazepin, które bardzo często są stosowane i wiele osób jest od nich uzależniona, należą m.in.: Alprazolam i Diazepam [6].
Alprazolam
Należy do benzodiazepin o pośrednim czasie działania. Wskazaniem do jego stosowania jest leczenie lęku (w tym lęku uogólnionego, napadowego, a także lęku ze współistniejącą depresją). Lek ten zaleca się stosować krótkotrwale lub doraźnie. Maksymalny czas leczenia nie powinien trwać dłużej niż 8 do 12 tygodni.
Preparaty zawierające alprazolam: Xanax, Zomiren, Afobam, Alpragen [4].
Diazepam
Jest to długo działająca benzodiazepina. Stosowana w przypadku leczenia lęku, bezsenności związanej z lękiem, a także podczas premedykacji przed zabiegami chirurgicznymi. Inne wskazania to leczenie objawów nagłego odstawienia alkoholu, a także stanów związanych ze wzmożonym napięciem mięśniowym. Efekty niepożądane, jakie mogą pojawić się po przyjęciu tego leku to m.in. zawroty głowy, niewyraźna mowa, podwójne widzenie, bóle głowy, osłabienie odczuwania emocji.
Preparaty zawierające diazepam: Relanium, Neorelium [3].
Z-drugs (niebenzodiazepinowe leki nasenne)
Nazwa tej grupy pochodzi od leków, które ją tworzą: zolpidem, zopiklon, zaleplon. To bardzo często stosowane leki nasenne. Ich wprowadzenie na rynek wzbudziło duże zainteresowanie i poruszenie. W porównaniu do benzodiazepin, miały nie uzależniać i powodować mniej działań niepożądanych. Szybko okazało się jednak, że mają także wady. Wszystko dlatego, że przyjmowane są w zbyt dużych ilościach, nie tylko po to, aby zapewnić spokojny sen. Działają także euforyzująco, jeśli przyjmuje się je w wyższych niż zalecane dawki. Pacjenci więc chętnie przyjmują je też w dzień, a to z kolei wiąże się z rozwojem tolerancji. Najpopularniejszym lekiem z tej grupy jest zolpidem [7].
Zolpidem
Lek jest zalecany do krótkotrwałego leczenia bezsenności, w przypadkach, kiedy uniemożliwia ona normalne funkcjonowanie i jest skrajnie uciążliwa. Charakteryzuje się szybkim działaniem, dlatego też prawidłowo powinno się go przyjmować tuż przed pójściem spać. Według zaleceń terapia nie powinna trwać dłużej niż 4 tygodnie, a w tym czasie powinno następować stopniowe zmniejszanie dawki leku pod kontrolą lekarza. Następnie konieczna jest ocena stanu zdrowia pacjenta i na tej podstawie podejmuje się decyzję o ewentualnym dalszym leczeniu (czytaj także: 5 popularnych leków OTC, które powodują uzależnienie).
Preparaty zawierające zolpidem: Nasen, Onirex, Zolpidem Genoptin, Polsen [5].
