Hypericum perforatum L. – Dziurawiec zwyczajny
Surowiec zielarski:
Hyperici herba
Skład chemiczny:
– Flawonoidy typu flawonolu: kwercetyna i jej glikozydy: hiperozyd, izokwercytryna, rutozyd oraz biflawonoidy pochodne apigeniny, m.in. amentoflawon,
– Naftodiantrony: hyperycyna i pseudohyperycyna oraz protohyperycyna i pseudoprotohyperycyna
– Pochodne floroglucyny: hyperforyna, adhyperforyna, hydroperoksykadiforyna,
– Ksantony: 1,3,6,7-tetrahydroksyksanton,
– Olejek (0,1-1%) zawierający terpeny (α-pinen) i seskwiterpeny (gurjunen),
– Kwasy fenolowe: kwas kawowy, chlorogenowy,
– Garbniki katechinowe (do 16%), w tym oligometryczne proantocyjanidyny,
– Kwas γ-aminomasłowy,
– Inne: kwasy (izowalerianowy, nikotynowy, mirystynowy, palmitynowy, stearynowy), karotenoidy, cholina, nikotynamid, pektyna, b-sitosterol, węglowodory nasycone o prostym łańcuchu i alkohole.
Działanie:
Roztwory olejowe lub alkoholowe, zawierające lipofilne składniki, w tym hyperycynę i olejek eteryczny, mają właściwości antydepresyjne oraz psychotonizujące. Wpływ antydepresyjny związany jest m.in. z obecnością ksantonów, które są inhibitorami MAO-1 oraz amentoflawonu, który łączy się z receptorem benzodiazepinowym. Hyperycyna wykazuje również działanie wirusostatyczne m.in. w stosunku do HIV i Varicella- zoster virus. Dodatkowo surowiec wykazuje właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Wyciągi i napary z dziurawca nie zawierające hyperycyny, lecz składniki bardziej hydrofilowe (takie jak glikozydy flawonoidowe, garbniki, fenolokwasy) mają działanie spazmolityczne i ściągające. Dzięki ich obecności surowiec działa rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, naczyń krwionośnych, w mniejszym stopniu na drogi moczowe. W efekcie ma on właściwości żółciotwórcze oraz zwiększające wydzielane soku żołądkowego, co znacząco poprawia trawienie. Znaczna liczba badań przedklinicznych udokumentowała aktywność cytotoksyczną oraz przeciwnowotworową dziurawca. Ekstrakty części nadziemnych surowca mają działanie przeciwbakteryjne przeciwko bakteriom Gram-dodatnim, w szczególności Bacillus subtilis i Bacillus cereus.
Zastosowanie:
Wyciągi alkoholowe i olejowe, zawierające składniki stymulujące ośrodkowy układ nerwowy, znajdują zastosowanie w leczeniu nerwic lękowych i łagodnych postaci depresji. Surowiec jest stosowany w zaburzeniach czynnościowych oraz w stanach zapalnych wątroby, także w schorzeniach przewodu pokarmowego. Wyciągi z dziurawca zastosowane zewnętrznie działają przyspieszająco na gojenie się ran. Roztwór olejowy sprzyja zabliźnianiu się ran oraz leczy oparzenia. Dodatkowo ziele dziurawca jest szeroko stosowane w preparatach homeopatycznych.
Dawkowanie:
Dawki zalecane do podawania doustnego u dorosłych:
Suszone zioło 2-4 g jako napar 3xdziennie,
Płynny ekstrakt 2-4 ml (1: 1 w 25% alkoholu) 3xdziennie,
Nalewka 2-4 ml (1: 10 w 45% alkoholu) 3xdziennie,
Dawki ekstraktów z dziurawca stosowane w badaniach klinicznych z udziałem
pacjentów cierpiących na łagodną do umiarkowanej depresję na ogół wahają się od 240-1800 mg na dobę zazwyczaj przez 4-6 tygodni.
Najważniejsze interakcje z lekami:
Kwas 5-aminolewulinowy – potencjalna interakcja synergistyczna.
Anestetyki – potencjalna interakcja.
Warfaryna, cyklosporyna, digoksyna, teofilina i leki przeciwdrgawkowe (karbamazepina, fenobarbital i fenytoina) – ryzyko zmniejszenia efektu terapeutycznego. Indukowanie enzymu CYP3A4 przez składniki dziurawca.
Benzodiazepiny – ryzyko zmniejszenia efektu terapeutycznego. Indukowanie enzymu CYP3A4 przez składniki dziurawca.
Inhibitory proteazy HIV (indynawir, nelfinawir, rytonawir i sakwinawir) i odwrotnej transkryptazy HIV nienukleozydowej inhibitory (efawirenz i newirapina) – ryzyko zmniejszenie stężenia leków we krwi. Indukowanie enzymu CYP3A4 przez składniki dziurawca.
Doustne środki antykoncepcyjne – ryzyko obniżenia stężenia we krwi, wystąpienia krwawienia miesiączkowego i niezamierzonej ciąży. Indukowanie enzymu CYP3A4 przez składniki dziurawca.
Tryptany (sumatryptan, naratryptan, rizatriptan i zolmitriptan) i selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (citalolopram, fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna i sertralina) – ryzyko zwiększonego działania serotoninergicznego oraz ryzyko zwiększonego wystąpienia działań niepożądanych.
Blokery kanałów wapniowych – indukcja metabolizmu tych leków przez dziurawca.
Etopozyd – Indukowanie enzymu CYP3A4 przez składniki dziurawca.
Iwabradyna – Indukowanie enzymu CYP3A4 przez składniki dziurawca.
Opioidy – może powodować wystąpienie objawów odstawiennych. Indukowanie enzymu CYP3A4 przez składniki dziurawca.
Inhibitory pompy protonowej – indukowanie enzymów CYP2C19 i CYP3A4.
Działanie niepożądane:
Objawy niepożądane to m.in. zaburzenia żołądkowo-jelitowe, objawy psychiczne, reakcje alergiczne, zaburzenia widzenia i zwiększona wrażliwość na światło. Hiperycyny mają właściwości fotouczulające – mogą wywoływać fotodermatozy zwłaszcza u osób o jasnej karnacji skóry.
Przeciwwskazania:
Ciąża, karmienie piersią, ekspozycja na promieniowanie słoneczne, przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych, doustnych leków antykoncepcyjnych, leków immunosupresyjnych, leki przeciwdepresyjne oraz inhibitorów proteazy-HIV.
Źródła:
Barnes J., Anderson L.A., PhilipsonJ.D.: HerbalMedicines, 3rd Edition. The Pharmaceutical Press. 2007, 549-569
Motławska I., Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. 2008. 175-179.
Kohlmünzer S.: Farmakognozja: podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. 2003, 274-276.
