Co to jest drabina analgetyczna?
Drabina analgetyczna została stworzona w 1986 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Drabiną analgetyczną nazywamy schemat, według którego stosuje się leki przeciwbólowe, w celu zmniejszenia odczuwania bólu przez chorego. Pierwotnie drabina analgetyczna miała usystematyzować leczenie bólu nowotworowego, później jej zakres objął leczenie bólu przewlekłego każdego rodzaju [2].
Jak zmierzyć ból?
Skuteczne leczenie bólu wymaga określenie jego siły. W tym celu można wykorzystać metody samoopisu lub metody obserwacji.
Metod samoopisu jest co najmniej kilka. W tym przypadku to chory dostarcza informacji na temat nasilenia bólu. Może do tego wykorzystać różnego rodzaju skale, do popularniejszych należą:
- Skala numeryczna — najczęściej stosuje się skalę numeryczną w przedziale od 0 do 10 (gdzie 0 to brak bólu, natomiast 10, to najgorszy ból, jaki chory może sobie wyobrazić).
- Skala wizualno-analogowa — skalę tę tworzy linia, która może być pozioma lub pionowa. Początek linii oznacza brak bólu, natomiast jej koniec najsilniejszy ból. Często tej skali towarzyszą także kolory (np. zielony na początku skali i czerwony na końcu).
- Skala Wonga-Bakera — tę skalę stosuje się przede wszystkim u małych dzieci, a także osób, z którymi utrudniony jest kontakt werbalny. Chory określa natężenie bólu, wykorzystując w tym celu rysunki przedstawiające różne wyrazy twarzy (np.uśmiech, smutek, płacz).
Do samoopisu bólu stosuje się także często kwestionariusze i diagramy.
W metodach obserwacji to nie chory, lecz osoba go obserwująca dokonuje oceny stopnia bólu. Obserwacji podlega m.in. wyraz twarzy, gestykulacja i postawa ciała, aktywność ruchowa, wydawane dźwięki, usposobienie (np. drażliwość) [1].
Jakie są stopnie drabiny analgetycznej?
Według drabiny analgetycznej, leki przeciwbólowe oraz ich dawki, powinno dobierać się w zależności od tego, jak silny jest ból. Drabina analgetyczna podpowiada jak leczyć silny ból, ale ten także umiarkowany i łagodny.
Kolejne stopnie drabiny oraz leki w nich stosowane, prezentują się następująco:
- I stopień — ból o niewielkim nasileniu (1-4 w skali numerycznej), do jego leczenia wykorzystuje się nieopioidowe leki przeciwbólowe (NLPB), na które składają się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), paracetamol (np. Apap, Paracetamol Polfa Łódź) oraz metamizol sodu (np. Pyralgina).
- II stopień — ból, którego nasilenie wynosi 4-6 według skali numerycznej. Na drugim stopniu drabiny analgetycznej stosuje się tzw. słabe opioidy (tramadol), a także nefopam.
- III stopień — silny ból, którego nasilenie przekracza 6 według skali numerycznej. Na tym szczeblu drabiny analgetycznej, stosuje się silne opioidy (morfina, fentanyl, buprenorfina, oksykodon, metadon) [1,3].
Jakie leki przeciwbólowe można łączyć?
Łącząc ze sobą kilka leków przeciwbólowych, warto pamiętać o zasadzie kojarzenia ze sobą leków o różnych mechanizmach działania (przykładowo opioidów z nieopioidowymi lekami przeciwbólowymi). Nie powinno łączyć się leków o tym samym działaniu (np. kilku leków z grupy NLPZ), ze względu na fakt, że nie podnosi to ich skuteczności działania przeciwbólowego, a jedynie może narazić chorego na wystąpienie działań niepożądanych. Wyjątkiem są jednak opioidy, gdzie stosuje się np. preparat z fentanylem w formie plastra, a dodatkowo dawki tzw. ratunkowe morfiny w bólach przebijających. [2].
Jakie są inne metody leczenia bólu?
Oprócz leków z drabiny analgetycznej przydatne mogą okazać się również inne leki uzupełniające terapię — tzw. koanalgetyki, (jak np. leki przeciwdepresyjne, uspokajające, przeciwpadaczkowe). Ich celem jest wzmocnienie działania klasycznych leków przeciwbólowych. Koanalgetyki można dołączyć na każdym stopniu drabiny analgetycznej.
Drabina analgetyczna dotyczy farmakologicznego leczenia bólu, jednak niekiedy skuteczne i potrzebne mogą okazać się również inne — niefarmakologiczne metody leczenia bólu. Te ostatnie są szczególnie ważne u osób, którym ból towarzyszy przewlekle. Do metod niefarmakologicznych leczenia bólu można zaliczyć:
- techniki anestezjologiczne (np. kriolezja, termolezja),
- leczenie chirurgiczne (zniszczenie dróg nerwowych),
- terapie rehabilitacyjne,
- akupunktura,
- terapie poznawczo-behawioralne [1,2].
