Próchnica zębów to miejscowy proces chorobowy, który jest wynikiem jednoczesnego, szkodliwego działania szeregu czynników. W początkowej fazie dochodzi do odwapnienia tkanek korony zęba, a następnie do rozpadu proteolitycznego (czyli pod wpływem enzymów — proteaz) z powstaniem ubytku próchnicowego. Jeśli nie zostanie wdrożone odpowiednie leczenie, zmiany mogą rozwijać się dalej, obejmując miazgę zęba i wywołując tym samym silny ból [1].
Jak często występuje próchnica u dzieci?
Próchnica może dotknąć każdego z nas — niezależnie od wieku. Może ona obejmować zarówno świeżo wyrżnięte zęby mleczne, jak i zęby dorosłego człowieka. Populacja polskich 3-letnich dzieci aż w 56% jest dotknięta próchnicą w uzębieniu mlecznym. Z kolei wśród 12-latków próchnica dotyczy 84%, a młodzież 18-letnia cierpi na nią aż w 98%. Dane te są zatrważające, zważywszy na fakt, że główną bronią z próchnicą jest profilaktyka, a powyższe wartości wskazują, że jest ona naszą piętą achillesową [1].
Skąd się bierze próchnica u dzieci?
Nie da się wskazać jednej konkretnej przyczyny próchnicy. Jest to choroba wieloprzyczynowa i uzależniona od współdziałania wielu czynników. Są to między innymi:
- indywidualna podatność tkanek zęba na rozwój próchnicy, np. w wyniku gorszej jakości rozwoju szkliwa i zębiny;
- nasz biofilm, czyli tzw. płytka nazębna, w tym bakterie próchnicotwórcze;
- substrat, a dokładniej mówiąc — węglowodany (cukry), które stanowią podłoże do rozwoju próchnicy;
- czas ekspozycji na szkodliwe czynniki oraz częstotliwość ich współdziałania [1,2].
Jakie są objawy próchnicy?
Pierwsze symptomy rozwijającej się próchnicy pojawiają się pod postacią matowej, kredowobiałej plamki na powierzchni zęba. W dalszych etapach rozwoju choroby plamka może ulec ciemnym przebarwieniom. Następnie w plamie próchnicowej zaczyna ubywać szkliwa, a w koronie zęba powstają zagłębienia — szkliwo zaczyna się kruszyć i rozpadać, odsłaniając tym samym zębinę. Uszkodzona zębina stanowi szeroko otwarte drzwi dla patogennych bakterii, które wnikają w głąb zęba, aż do miazgi zębowej. Ból w przebiegu próchnicy jest reakcją na zmiany temperatury (ciepłe/zimne pokarmy), na słodkie lub kwaśne pokarmy, na zaleganie resztek jedzenia między zębami, a nawet na dotknięcie szczoteczką do powierzchni zęba [1].
Profilaktyka próchnicy, czyli jak zachować zdrowe zęby?
Wyróżnia się trzy rodzaje profilaktyki próchnicy:
- zbiorową bierną: fluorkowanie wody pitnej, soli kuchennej, mleka;
- grupową czynną: nadzorowanie zębów w żłobkach, przedszkolach, szkołach;
- indywidualną czynną: działania wykonywane przez rodziców lub opiekunów dziecka, a następnie przez samo dziecko.
Istnieje także profilaktyka profesjonalna wykonywana przez specjalistów w gabinetach stomatologicznych [1].
Jak dbać o zęby dzieci?
Ciąża i okres prenatalny — próchnica czas start
Może się to wydać dla wielu zaskakujące, ale to właśnie już w życiu płodowym możemy zostać zarażeni od matki bakteriami próchnicotwórczymi. Ważna jest zatem edukacja kobiet ciężarnych w zakresie odżywiania i utrzymania prawidłowej higieny jamy ustnej. Jeśli u kobiety ciężarnej występuje próchnica, jest możliwe, że jej dziecko zostanie zarażone patogennymi drobnoustrojami jeszcze w życiu płodowym [1].
Noworodki i niemowlęta
Streptococcus mutans — to właśnie ten paciorkowiec odpowiedzialny jest m.in. za rozwój próchnicy. Może on kolonizować jamę ustną niemowląt wkrótce po wyrżnięciu pierwszych zębów mlecznych. Kompleksowe działania profilaktyczne nad niemowlętami obejmują głównie edukację rodziców z zakresu metod higieny bezzębnej jamy ustnej oraz tej z zębami mlecznymi. Rodzice maluchów powinni zwrócić uwagę na kilka aspektów:
- pierwsza wizyta dziecka u stomatologa powinna odbyć się przed ukończeniem 1. roku życia;
- nie wolno podawać dziecku przedmiotów, które miały kontakt z czyjąś jamą ustną (np. oblizane sztućce);
- należy oczyszczać bezzębną jamę ustną z resztek pokarmu za pomocą zwilżonego gazika;
- powinno się uważnie obserwować każdy nowy ząb, celem sprawdzenia, czy nie ma na jego powierzchni szorstkich, matowych plam;
- wyrżnięte zęby mleczne należy szczotkować szczoteczką przeznaczoną dla dzieci w wieku 0-2 lat oraz pastą do zębów z fluorem o objętości ziarnka ryżu (1000 ppm), przynajmniej dwa razy dziennie [1,3].
Dzieci 2-5 lat
Rodzice i opiekunowie dzieci w wieku 2-5 lat powinni pamiętać, że:
- do mycia zębów należy stosować szczotki przeznaczone dla tej grupy wiekowej;
- pasta do zębów powinna zawierać 1000 ppm fluorków, a do szczotkowania należy użyć objętości odpowiadającej ziarenku groszku;
- zęby należy szczotkować co najmniej dwa razy dziennie;
- choć cukier jest jednym z czynników sprzyjających rozwojowi próchnicy, to ważniejsza jest częstotliwość jego spożywania, niż sama ilość — dzieci powinny jak najrzadziej jeść cukier [1,3].
Starszaki, czyli 5-12 lat
W tej grupie wiekowej należy zwrócić uwagę na następujące rzeczy:
- to czas, kiedy traci się zęby mleczne i rozpoczyna się wyrzynanie zębów stałych;
- chociaż dzieci w tym wieku stają się samodzielne, to należy pamiętać, że rodzice/opiekunowie muszą pomagać dziecku w myciu zębów aż do 8. roku życia;
- szczotka powinna być dostosowana do wieku;
- powyżej 6. roku życia zaleca się pasty zawierające 1450 ppm fluorków. Jednorazowo należy użyć około 1 cm wyciśniętej pasty na szczoteczkę;
- zęby należy szczotkować przynajmniej 2 razy dziennie [1].
Młodzież między 13. a 18. rokiem życia
Młodzież powyżej 13. roku życia jest już zazwyczaj całkowicie samodzielna, jednak rolą opiekuna jest sprawowanie nad nim pieczy przynajmniej do osiągnięcia dorosłości. Między 13. a 18. rokiem życia należy pamiętać o:
- używaniu pasty z fluorem (1450 ppm). Jednorazowo należy użyć około 2 cm pasty wyciśniętej na szczoteczkę;
- szczotkowaniu zębów przynajmniej dwa razy dziennie — choć młodzież w tym wieku jest na tyle sprawna manualnie, że nie potrzebuje pomocy dorosłych w szczotkowaniu, to ich słabym punktem jest często brak regularności, motywacji i samokontroli;
W tym wieku większość dzieci ma już wszystkie zęby stałe, z wyjątkiem zębów trzonowych (ósemki, zęby mądrości) [1].
Szczotkowanie zębów pastami zawierającymi fluor jest prawdopodobnie przyczyną istotnej redukcji przypadków próchnicy na przestrzeni ostatnich 20 lat. Zaleca się, aby myć zęby bezpośrednio przed snem oraz rano po śniadaniu, a także unikać jedzenia bezpośrednio po szczotkowaniu zębów. Rozwinięta próchnica to bolesny problem, często trudny do szybkiego wyleczenia, warto zatem skupić się na jej właściwej profilaktyce.
