Opatrunki specjalistyczne — czym one są?
Jeśli myślimy o ranie i sposobie jej zaopatrzenia, najczęstszą decyzją będzie dezynfekcja i założenie opatrunku klasycznego. Opatrunek tradycyjny to najczęściej kompres z gazy, który umieszczamy na zmienionej tkance, owijamy bandażem i zaklejamy przylepcem. Czasami używa się też jałowych kompresów z gotową warstwą klejącą. Takie rozwiązanie będzie poprawne jeśli doświadczyliśmy powierzchownej rany, np. skaleczenia, jednak w bardziej poważnych przypadkach lepiej wybrać opatrunek specjalistyczny. Dlaczego?
6 zasad niezbędnych do prawidłowego gojenia się rany
Co jest niezbędne do poprawnego gojenia rany — szczególnie przewlekłej, czyli gojącej się ponad 8 tygodni?
- Wilgotność — utrzymanie prawidłowej wilgotności w obrębie rany jest niezbędnym czynnikiem do poprawnego gojenia. Niestety gaza to materiał przepuszczalny, który nie zapewnia prawidłowych warunków. W efekcie rana będzie wysychać. Co więcej, po pewnym czasie gaza przyklei się do niej, a jej usunięcie będzie powodowało ból i destrukcję nowo powstałej tkanki.
- Odprowadzanie wysięku — gaza nie spełnia również swojej roli w kwestii chłonięcia wysięku. Szybko go chłonie, staje się brudna i nie odprowadza wydzieliny poprawnie. Z tego powodu może wręcz nasilać produkcję wysięku i nie zapewni prawidłowych warunków.
- Temperatura — z racji braku barierowości gazy, woda będzie szybko parować z powierzchni rany, co spowoduje utratę ciepła. Odpowiednia temperatura jest niezbędna do prawidłowego gojenia się tkanki.
- Barierowość — dobry opatrunek powinien chronić łożysko rany przed napływem czynnik chorobotwórczych i zabrudzeniami zewnętrznymi, a jednocześnie zapewniać prawidłową wymianę gazową. Gaza nie spełnia tych kryteriów.
- Brak pozostałości — idealny opatrunek powinien być prosty do założenia, ale jednocześnie łatwy do usunięcia. Niestety gaza może pozostawiać drobne włókna w gojącej się tkance, co prowadzi do rozwoju stanów zapalnych i alergicznych. Opatrunki specjalistyczne nie mają tego problemu.
- Dodatkowe substancje — rany przewlekłe są często skolonizowane bakteriami. Niezbędne jest wtedy stosowanie opatrunków z odpowiednimi substancjami. Nie zaleca się używania gazy nasączonej antybiotykiem, bo prowadzi to do zaburzenia procesów gojenia. Należy skorzystać z opatrunków specjalistycznych z dodatkiem odpowiednich substancji leczniczych [1-2].
Opatrunki specjalistyczne — rodzaje
Opatrunki specjalistyczne możemy podzielić na następujące rodzaje:
- Hydrokoloidowe
- Hydrożelowe
- Hydrowłókniste
- Alginianowe
- Gąbki (pianki) poliuretanowe
- Błony poliuretanowe
- Złożone
Opatrunki specjalistyczne – hydrokoloidowe
Opatrunki posiadają dwie warstwy. Zewnętrzna odpowiada za ochronę przed czynnikami zewnętrznymi, natomiast wewnętrzna bezpośrednio styka się z raną. Zawiera substancje, które pod wpływem wysięku tworzą żel, dzięki czemu utrzymywane jest prawidłowe nawilżenie rany. Ponadto żel “dopasowuje się” do rany, przyspiesza regenerację i wyciąga z niej nieczystości. Jednak trzeba pamiętać, żeby stosować je na już oczyszczone miejsca. Ze względu na barierowość opatrunki chronią przed bakteriami, ale nie można stosować ich na rany zakażone [3-5].
Opatrunki hydrokoloidowe powinny być stosowane jedynie na rany z niewielkim wysiękiem. Najczęściej polecane są do zaopatrywania:
- odleżyn,
- oparzeń (za wyjątkiem III stopnia oraz dopiero po 3-5 dniach – początkowo hydrożelowe!),
- owrzodzeń,
- stopy cukrzycowej,
- ran pooperacyjnych i po przeszczepie skóry,
- inne, drobne rany powierzchowne (oprócz ukąszeń),
- ochrona skóry narażonej na otarcia [3-4].
Jak zakładać opatrunek?
Zasady korzystania z opatrunków hydrokoloidowych są proste, jednak należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach, aby zmaksymalizować efekty terapii.
- Przed nałożeniem opatrunku oczyść ranę, np. 0,9% NaCl oraz wysusz.
- Pamiętaj o dobraniu odpowiedniej wielkości opatrunku, tak aby był on większy o około 3 cm niż rana.
- Po wyjęciu opatrunku z opakowania zewnętrznego ogrzej go przez chwilę między dłońmi. Zwiększy to jego przylepność.
- Odklej warstwy ochronne według instrukcji produktu, nałóż na ranę i lekko dociśnij.
- Zachowaj ostrożność przez około 30 minut — po tym czasie siła adhezji powinna być już wystarczająca [6].
Opatrunki hydrokoloidowe nie wymagają dodatkowych opatrunków mocujących, jednak jeśli umieszczone są w miejscach narażonych na ruch, to można je dodatkowo zamocować. Najlepiej wykorzystać do tego opatrunki foliowe, aby móc obserwować opatrunek pierwotny [5].
Jak często zmieniać opatrunek?
Teoretycznie opatrunki hydrokoloidowe można trzymać do 7 dni. Jest to jednak zależne od rodzaju rany i ilości wysięku. Najczęściej prawidłowo spełniają swoje zadania przez 3 do 5 dni. W jaki sposób dowiedzieć się, kiedy opatrunek wymaga zmiany? Są dwie zasady:
- Jeśli zauważymy, że wysięk przedostaje się poza opatrunek, jest to znak, aby go zmienić.
- Jeśli spostrzeżemy, że warstwa żelowa zmienia swój kolor na bardziej ciemny, mętny, matowy [6].
Po odklejeniu opatrunku ranę należy przemyć, np. solą fizjologiczną. Fragmenty żelu, często o specyficznym zapachu, mogą być mylone z oznakami infekcji. Faktycznie nie ma czego się obawiać. Opatrunki hydrokoloidowe oczyszczają także ranę z tkanki martwiczej, dlatego w początkowym etapie leczenia może się ona nieco powiększyć. Jest to zupełnie normalnie.
Dostępne produkty
W aptece opatrunki hydrokoloidowe występują głównie w postaci plastrów, ale dostępne są również w formie pasty lub żelu:
- Suprasorb H (wersja standard, cienka, sacrum, border).
- Comfeel:
- Plus — z dodatkiem alginianu, który zwiększa chłonność.
- Transparent — przezroczysty, umożliwia obserwację rany bez zdejmowania opatrunku.
- Pressure Relief — równomiernie rozkłada nacisk na ranie, pozwala poprawić krążenie
- Contour — do trudno dostępnych miejsc, typu łokcie, kolana, pięty, okolica krzyżowa (kształt motylka) [7].
- Plus — z dodatkiem alginianu, który zwiększa chłonność.
- Compeed (dostępne wersje na pęcherze na stopach, odciski, halluksy, zrogowacenia oraz na opryszczkę). Czytaj więcej: Opryszczka wargowa — skuteczne sposoby na leczenie.
- Hydrocoll (concave, sacral) oraz Hydrocoll thin.
https://leki.pl/lek/hydrocoll-concave-thin-sacral/
- Granuflex, Granuflex Extra Thin, Granuflex Bordered (zawierają żelatynę – może pojawić się nieprzyjemny zapach):
- Ten typ opatrunku możemy dostać w formie pasty oraz żelu (Granugel). Doskonale sprawdzają się do wypełnienia łożyska rany. Wtedy zalecane jest zastosowanie dodatkowo opatrunku wtórnego, którym może być plaster Granuflex bądź opatrunek chłonny.
- Lomatuell Pro.
- Medisorb H.
Opatrunki specjalistyczne – hydrożelowe
Kolejny typ opatrunków specjalistycznych to opatrunki hydrożelowe. Stosowane są głównie w celu zapewnienia wilgotnego środowiska w ranie, gdyż niektóre posiadają nawet do 95% wody. Mają zdolność do pęcznienia i pochłaniania wysięku, jednak zalecane są jedynie do ran słabo sączących [2-3].
Opatrunki hydrożelowe stosuje się do ran, takich jak:
- owrzodzenia żylne,
- odleżyny (oczyszczają i nawadniają tkankę martwiczą),
- stopa cukrzycowa,
- odwodnione, pokryte strupami,
- oparzenia (nawet III stopnia),
- otarcia i skaleczenia (nawet głębokie) [2-3, 8].
Nie są zalecane do ran zainfekowanych, z treścią ropną i bardzo dużą ilością tkanki martwiczej [8].
Opatrunki hydrożelowe powinny stanowić I linię w leczeniu oparzeń. Natychmiast uwalniają wodę, dzięki czemu możliwe jest nawilżenie i schłodzenie oparzonego miejsca. W przeciwieństwie do chłodzenia wodą proces jest mniej gwałtowny, co jest korzystniejsze w leczeniu. Opatrunki hydrożelowe schładzają oparzone miejsce do 36,6°C w ciągu około 4 minut, dlatego nie ma ryzyka zbytniego wychłodzenia [8].
Jak zakładać opatrunek?
- Przed nałożeniem opatrunku należy przemyć ranę, np. 0,9% NaCl i dokładnie wysuszyć.
- Jeśli korzystamy z opatrunku w formie żelu, to należy wycisnąć go na zmieniony obszar, a ewentualną pozostałość wyrzucić. Warstwę żelu (około 5 mm) należy zabezpieczyć opatrunkiem wtórnym, np. z jałowej gazy.
- Warstwa hydrożelowa w przypadku opatrunków w formie plastra umożliwia początkową adhezję do skóry, jednak warto umocować produkt opatrunkiem foliowym [9].
Jak często zmieniać opatrunek?
Teoretycznie opatrunki hydrożelowe powinny być zmieniane po 1 do 3 dni. Jednak wszystko zależy od rany:
- W przypadku oparzenia zaleca się zmieniać opatrunek nawet co kilka godzin, aby chłodzenie było efektywne.
- Jeśli rana ma mały wysięk, to może zdarzyć się tak, że opatrunek wyschnie. Można go wtedy nawilżyć 0,9% NaCl – szczególnie przed usunięciem opatrunku.
- Opatrunek stosowany na rany martwicze powinien być zmieniany maksymalnie co 24 h.
- Jeśli pojawi się nadmierny wysięk, który wydostaje się spod opatrunku, to należy go niezwłocznie wymienić [8-9].
Dostępne produkty
Opatrunki hydrożelowe występują w formie żeli i plastrów:
- Purilon żel,
- Water Jel — żel (z dodatkiem 2% lidokainy) i plastry o różnych rozmiarach,
- BurnTec — plastry oraz maska twarzowa,
- Intrasite Gel — na rany głębokie i płytkie. Dobre właściwości oczyszczające,
https://leki.pl/lek/intrasite-gel/
- Hydrosorb Gel,
- Aqua-Gel,
- HydroAid.
Podsumowanie
W tej części artykułu skupiliśmy się głównie na opatrunkach stosowanych w ranach bez infekcji, z niewielką ilością wysięku oraz ranach powierzchownych lub oparzeniach. Teoretycznie opatrunki dzięki swojej budowie umożliwiają dostateczną adhezję do skóry bez opatrunku wtórnego, jednak w niektórych przypadkach można dodatkowo zamocować opatrunek, np. specjalistyczną folią Medisorb F.
Hydrożele mogą być stosowane także do wypełniania ran głębokich, do których umieszcza się, np. siatki z jonami srebra (takie jak Acticoat). W takim przypadku niezbędny jest opatrunek wtórny w formie, np. pianki.
Kolejna część będzie dotyczyła opatrunków stosowanych głównie w ranach z obfitym wysiękiem, krwawiących oraz zajętych infekcją.