Helicobacter pylori to Gram-ujemna bakteria. Jest długości 3,0–5,0 μm i ma kształt litery U lub S. Na jednym końcu posiada 6 pojedynczych rzęsek, które umożliwiają jej poruszanie się. Jest bardzo powszechnym patogenem — szacuje się, że infekcja Helicobacter pylori dotyczy niemal połowy społeczeństwa. W krajach rozwijających się wartości te są jeszcze wyższe i niekiedy sięgają 80-100% danej populacji. W Polsce odsetek zakażonych oscyluje w granicach 60-80% [1].
Gdzie w ludzkim organizmie bytuje Helicobacter pylori?
Rezerwuarem H. pylori jest człowiek — bakterie bytują w żołądku pod warstwą śluzu pokrywającego komórki nabłonkowe. Silnie kwasowe środowisko panujące w żołądku nie jest dla tego patogenu przeszkodą. Wytwarza on bowiem specjalistyczny enzym (ureazę), który rozkłada mocznik do amoniaku i dwutlenku węgla, zwiększając tym samym pH panujące wewnątrz żołądka. Podwyższone pH niesie za sobą szereg konsekwencji — dochodzi do zwiększonej produkcji gastryny oraz nasilonego wytwarzania kwasu solnego. Prowadzi to do powstawania mikronadżerek na błonie śluzowej, co z kolei skutkuje uwalnianiem licznych substancji odżywczych dla drobnoustroju. Przeżycie H. pylori wynika nie tylko z procesów adaptacyjnych tego patogenu, ale również z odpowiedzi immunologicznej gospodarza na zakażenie. Oba te procesy mogą być źródłem przewlekłego stanu zapalnego błony śluzowej żołądka, które stanowi pierwszy etap rozwoju choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy [2,3].
Jak dochodzi do zakażenia?
Uznaje się, że to człowiek jest głównym nosicielem tytułowej bakterii. Przenosi się ją na drodze oralno-oralnej, fekalno-oralnej oraz gastryczno-oralnej. Do zakażenia dochodzi prawdopodobnie w okresie dzieciństwa na skutek kontaktów międzyludzkich lub w wyniku spożycia zanieczyszczonej wody, lub pożywienia [1].
Jakie są objawy zakażenia H. pylori?
Zdecydowana większość, bo aż 80-90% przypadków zakażenia H. pylori ma postać bezobjawową. Szacuje się, że tylko u 10-20% zakażonych rozwijają się konkretne choroby wywołane przez ten drobnoustrój. Najczęstszymi schorzeniami wywołanymi przez H.pylori są:
- zapalenie żołądka;
- wrzody trawienne żołądka i dwunastnicy;
- rzadziej rak żołądka i chłoniak typu MALT;
- niedokrwistość z niedoboru żelaza [4].
Czytaj więcej: Anesteloc, Ortanol czy Controloc-leki osłonowe na żołądek bez recepty
Jakie są wskazania do eradykacji H. pylori?
Ponieważ zaledwie u 10-20% zakażonych rozwijają się konkretne choroby, dlatego pełną diagnostykę przeprowadza się tylko w przypadku planowanego leczenia. Wskazaniami do eradykacji H. pylori są:
- choroba wrzodowa żołądka i/lub dwunastnicy;
- przewlekłe leczenie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi;
- przebyta operacja z powodu choroby wrzodowej;
- zanikowe zapalenie żołądka;
- resekcja żołądka z powodu raka;
- rak żołądka w rodzinie (krewni I stopnia);
- chłoniak żołądka typu MALT;
- przewlekłe stosowanie inhibitorów pompy protonowej;
- niedokrwistość z niedoboru żelaza o niewyjaśnionej przyczynie;
- niedobór witaminy B12 [3].
Helicobacter pylori — testy i metody diagnostyczne
W diagnostyce zakażenia H. pylori stosuje się metody inwazyjne i nieinwazyjne. Wśród metod inwazyjnych wyróżnia się test ureazowy oraz badanie histologiczne. Najpopularniejszy jest test ureazowy, który opiera się na reakcji barwnej związanej z powstaniem amoniaku z mocznika pod wpływem ureazy produkowanej przez H. pylori. Czułość i swoistość tego testu wynoszą około 95%. Pobrany wycinek w gastroskopii umieszcza się na płytce w temperaturze pokojowej, a odczytu dokonuje się po 15–60 minutach. Natomiast badanie histologiczne stosuje się przy ocenie zmian w błonie śluzowej żołądka. Niestety, badanie to jest drogie, czasochłonne i charakteryzuje się niską czułością (do 50%).
Czytaj więcej: Co powoduje wrzody żołądka i jak sobie z nimi poradzić?
Wśród metod nieinwazyjnych największą czułość (do 95%) i swoistość (do 98%) ma test oddechowy. Wykorzystuje się w nim mocznik znakowany izotopem 13C, który jest rozkładany w żołądku przez ureazę produkowaną przez H. pylori. W wydychanym powietrzu oznacza się ilość znakowanego dwutlenku węgla, która koreluje z obecnością bakterii. Innym rodzajem metody nieinwazyjnej jest badanie antygenów H. pylori w stolcu. Jest to szybki i tani test, który służy do rozpoznawania aktywnego zakażenia oraz oceny skuteczności leczenia eradykacyjnego. Istnieją także szybkie i tanie testy serologiczne, jednak są one przydatne wyłącznie w badaniach przesiewowych — służą do wykrywania przeciwciał w klasie IgG przeciwko H. pylori. Dodatni wynik potwierdza obecność przeciwciał przeciwko bakterii. Przeciwciała mogą jednak utrzymywać się do roku po eradykacji, dlatego testy te nie są wykorzystywane do oceny skuteczności leczenia. Ich istotną zaletą jest natomiast to, że na ich wynik nie wpływa stosowanie IPP, H2-blokerów, bizmutu czy antybiotyków. Najrzadziej stosowaną, a jednocześnie drogą i trudno dostępną metodą nieinwazyjną jest badanie PCR (polymerase chain reaction). Polega na namnażaniu fragmentu DNA i pozwala na identyfikację materiału genetycznego bakterii [3].
Jak leczy się zakażenie Helicobacter pylori?
Eradykację H. pylori można rozpocząć dopiero po potwierdzeniu zakażenia tym patogenem. W terapii stosuje się leki z grupy IPP (inhibitory pompy protonowej), antybiotyki i cytrynian bizmutu. Leki te powinny być stosowane przez 10-14 dni. Ze względu na rosnącą oporność na klarytromycynę, odchodzi się od stosowania tego antybiotyku w leczeniu pierwszego wyboru.
W leczeniu H. pylori stosuje się następujące połączenia lekowe:
- amoksycylina w dawce 1,0 g dwa razy dziennie przez 10 dni + metronidazol w dawce 0,5 g dwa razy dziennie przez 10 dni + IPP w dawce standardowej dwa razy dziennie przez 10 dni;
- cytrynian bizmutu dwa razy dziennie przez 10–14 dni + tetracyklina w dawce 0,5 g cztery razy dziennie przez 10–14 dni + metronidazol w dawce 0,5 g trzy razy dziennie przez 10–14 dni + IPP w dawce standardowej dwa razy dziennie przez 10–14 dni;
- amoksycylina w dawce 1,0 g dwa razy dziennie w 1.–5. dniu + IPP w dawce standardowej dwa razy dziennie w 1.–5. dniu, a następnie klarytromycyna w dawce 0,5 g dwa razy dziennie w 6.–10. dniu + tynidazol/metronidazol w dawce 0,5 g dwa razy dziennie w 6.–10. dniu + IPP w dawce standardowej dwa razy dziennie w 6.–10. dniu;
- amoksycylina 1,0 g dwa razy dziennie przez 14 dni + klarytromycyna w dawce 0,5 g dwa razy dziennie przez 14 dni + tynidazol/metronidazol w dawce 0,5 g trzy razy dziennie przez 14 dni + IPP w dawce standardowej dwa razy dziennie przez 14 dni [2,3].
Skąd wiadomo, czy eradykacja H. pylori zaszła skutecznie?
U większości pacjentów nie ma potrzeby sprawdzania skuteczności eradykacji tytułowego patogenu. Rutynową kontrolę przeprowadza się jedynie u niektórych pacjentów m.in. z wczesnym rakiem żołądka, częściową resekcją żołądka, czy ciężkimi postaciami zapalenia błony śluzowej żołądka. Testy oceniające skuteczność eradykacji wykonuje się po minimum 4 tygodniach od zakończenia leczenia. Zalecanymi metodami są test ureazowy i badanie histopatologiczne [3].
