Morfina – co to za substancja?
Morfina to analgetyk opioidowy (opioidowy lek przeciwbólowy) będący czystym agonistą (agonista wywołuje pełną aktywację receptora – miejsca, do którego przyłącza się lek) receptorów µ. Jest także słabym agonistą receptorów κ i δ. Poza działaniem przeciwbólowym, w lecznictwie wykorzystuje się również jej działanie łagodzące uczucie duszności.
Umiarkowane uszkodzenie wątroby nie wpływa w sposób istotny na metabolizm leku (oczywistym jest zakaz spożywania alkoholu podczas leczenia morfiną), natomiast u chorych z nieprawidłowo funkcjonującymi nerkami, należy zamienić morfinę na inny lek opioidowy (np. na buprenorfinę, metadon lub fentanyl) lub zastosować morfinę w jak najmniejszej dawce – dostosowanej do aktualnej wydolności nerek [1]. Morfina należy do III (najwyższego) stopnia tak zwanej drabiny analgetycznej, opracowanej przez WHO (Światową Organizację Zdrowia).
Kiedy podaje się morfinę?
Stosowanie morfiny jest wskazane w leczeniu bólu ostrego i przewlekłego o nasileniu od umiarkowanego do silnego, który nie ustępuje po zastosowaniu leków przeciwbólowych znajdujących się na I i II stopniu drabiny analgetycznej. Morfina jest stosowana we wszystkich rodzajach bólu – w tych pojawiających się po operacjach i w tych niepooperacyjnych – przewlekłych, które związane są najczęściej (ale nie tylko) z chorobą nowotworową [3]. Lek ten występuję w postaci roztworu do wstrzykiwań, kropli doustnych oraz w postaci tabletek (o natychmiastowym lub zmodyfikowanym uwalnianiu) do połykania, których nie należy dzielić ani kruszyć.
Buprenorfina to nie morfina
W lecznictwie dostępny jest lek o nazwie Trasntec, w postaci systemu transdermalnego (plastra na skórę). Należy jednak pamiętać, że substancją czynną preparatu Transtec jest buprenorfina, a nie morfina. Dlaczego zatem nie ma plastrów z morfiną? Morfina posiada hydrofilne właściwości. Nie wchłania się zatem w sposób wystarczający przez skórę. W konsekwencji tego, plastry z morfiną działałyby jedynie miejscowo w dodatku w sposób bardzo ograniczony.
Jak wygląda przedawkowanie morfiny?
Dawka stosowanej morfiny zależy od wielu czynników: rodzaju i natężenia bólu, drogi podawania morfiny, stosowania leczenia wspomagającego (np. radioterapii, chemioterapii, leczenia hormonalnego). Gdy dojdzie do przedawkowania morfiny, pojawiają się następujące objawy: silne uczucie senności prowadzące do śpiączki, depresja oddechowa (bardzo spowolniony oddech, od 2-4 oddechów na minutę) prowadząca do sinienia skóry twarzy i ciała, bardzo silne zwężenie źrenic do wielkości główki od szpilki, obniżenie temperatury ciała i wartości ciśnienia tętniczego krwi. Należy natychmiast skontaktować się z lekarzem prowadzącym leczenie przeciwbólowe.
Należy pamiętać, że stosowanie morfiny związane jest z możliwością pojawienia się działań niepożądanych. Do najczęstszych z nich należą: zaparcia (podczas długotrwałego leczenia), nudności (rzadziej wymioty), świąd skóry, utrudnione oddawanie moczu, spadki ciśnienia (przy zmianie pozycji z leżącej na siedzącą bądź stojącą), nadmierne pocenie się [4].
Dlaczego morfina nie pomaga?
Pomimo tego, że morfina to bardzo silny lek przeciwbólowy, w niektórych przypadkach, nie jest ona wystarczająco skuteczna lub w 100% nieskuteczna. Np. w bólu spowodowanym nowotworem jelita grubego skutecznym rozwiązaniem terapeutycznym nie będzie morfina, ale inny lek opioidowy – oksykodon.
W przypadku bólu neuropatycznego lekiem pierwszego wyboru nie powinna być morfina ani inny lek opioidowy, ponieważ takie leczenie przeciwbólowe nie będzie skuteczne.
Powikłaniem leczenia przeciwbólowego może być również wystąpienie hiperalgezji opioidowej. Zjawisko to polega na paradoksalnym pojawieniu się bólu lub nasileniu jego objawów podczas stosowania morfiny, ale także innych leków opioidowych. W razie wystąpienia hiperalgezji opioidowej postępowanie powinno polegać na redukcji dawki leku lub zamiana na inny lek opioidowy (tzw. rotacja opioidu) [5].
