Nieleczona cukrzyca ciążowa może prowadzić do ciężkich powikłań zarówno u przyszłej mamy, jak i jej nowonarodzonego dziecka. Z tego właśnie powodu istotne jest szybkie jej rozpoznanie, a także wdrożenie skutecznej terapii.
Cukrzyca ciążowa — patogeneza
Cukrzyca ciążowa rozwija się najczęściej w II połowie ciąży. Jest to związane ze wzrostem w tym okresie stężenia takich hormonów jak: estrogeny, progesteron, czy kortyzol. Prowadzi to do fizjologicznego nasilenia insulinooporności. Co więcej, łożysko wydziela insulinazy, czyli enzymy rozkładające insulinę. Zapotrzebowanie organizmu na insulinę pod koniec ciąży może być nawet 2-krotnie wyższe niż w jej początkowym okresie. Jest ono najczęściej rekompensowane poprzez zwiększoną produkcję jej przez trzustkę. Jednak zdarza się, że jej wydzielanie jest zbyt małe. Wtedy, dochodzi do hiperglikemii, co ma odzwierciedlenie w zbyt wysokim stężeniu glukozy we krwi [1,2].
Cukrzyca ciążowa — czynniki ryzyka
Do czynników predysponujących do wystąpienia cukrzycy ciążowej zaliczymy przede wszystkim te, które nasilają zjawisko insulinooporności. Należy tu wymienić:
- nadmiar tkanki tłuszczowej;
- niską aktywność fizyczną;
- wiek przyszłej mamy powyżej 35 lat;
- poronienie/a we wcześniejszych ciążach;
- zespół policystycznych jajników;
- stwierdzone nadciśnienie tętnicze;
- występowanie cukrzycy w rodzinie;
- stwierdzenie cukrzycy ciążowej we wcześniejszych ciążach;
- wielorództwo [2].
Cukrzyca ciążowa — objawy i diagnostyka
Cukrzyca ciążowa zazwyczaj rozwija się całkowicie bezobjawowo. W związku, z czym można ją zdiagnozować tylko i wyłącznie poprzez badanie stężenia glukozy we krwi. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego badanie przesiewowe w kierunku wykrycia cukrzycy ciążowej powinno odbywać się już na początku ciąży, najlepiej przy pierwszym kontakcie przyszłej mamy z lekarzem ginekologiem. Powinno ono polegać na:
- szczegółowym wywiadzie pozwalającym ocenić występowanie czynników zwiększających ryzyko wystąpienia cukrzycy w trakcie ciąży;
- zleceniu oznaczenia stężenia glukozy we krwi na czczo.
W przypadku stwierdzenia czynników ryzyka cukrzycy ciążowej bądź gdy oznaczone stężenie glukozy we krwi jest zbyt wysokie, zaleca się wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT) już na początku ciąży [2,4].
W przypadku pozostałych kobiet OGTT należy wykonać między 24. a 28. tygodniem ciąży. Cukrzycę ciążową rozpoznaje się w przypadku, gdy chociaż jedno z poniższych kryteriów zostaje spełnione [3]:
| Czas, który minął od wypicia 75 g glukozy | Stężenie glukozy w osoczu w [mg/dl] | Stężenie glukozy w osoczu w [mmol/l] |
| 0 min | 92-125 | 5,1-6,9 |
| 60 min | >180 | >10,0 |
| 120 min | 153-199 | 8,5-11,0 |
Cukrzyca ciążowa — leczenie
Terapia cukrzycy ciążowej powinna opierać się przede wszystkim na dwóch aspektach:
Wybor właściwej diety
U kobiet w ciąży z prawidłową wagą ciała, dzienne zapotrzebowanie energetyczne wynosi ok. 35 kcal/1 kg masy ciała, a u kobiet z nadwagą 25-30 kcal/1 kg masy ciała. Ponadto, istotne jest, aby przyrost masy ciała w trakcie ciąży nie był większy niż 8-12 kg. Aby osiągnąć te założenia, należy stosować się do kilku zaleceń dietetycznych:
- spożywać w równych odstępach czasu 5-6 posiłków dziennie;
- spożywane węglowodany powinny charakteryzować się niskim indeksem glikemicznym;
- spożywać posiłki zawierające zarówno tłuszcze nasycone jak i nienasycone.
Aktywność fizyczna
Regularna aktywność fizyczna pozytywnie wpływa na regulację gospodarki węglowodanowej. Wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość komórek na insulinę, dzięki czemu obniżona zostaje glikemia. Aktywność fizyczna u kobiet w ciąży powinna być umiarkowana. Zalecane są spacery, gimnastyka, joga, czy pływanie [3,4].
Jeśli po wdrożeniu właściwej diety, a także zwiększeniu aktywności fizycznej nie uzyskuje się poprawy wartości glikemii, należy wdrożyć insulinoterapię. Dotyczy to nawet 20-30% przypadków cukrzycy ciążowej. Zaleca się, aby stosowane były insuliny długodziałające, a ich podawanie było ściśle skorelowane z uzyskanymi wynikami codziennych pomiarów glikemii. Co ważne, samokontrola stężenia glukozy we krwi powinna być standardowym działaniem jako element terapii cukrzycy ciążowej [3].
U kobiet w ciąży niezalecane jest natomiast stosowanie doustnych leków przeciwcukrzycowych. Jest to związane z obawą o wystąpienie skutków ubocznych wobec rozwijającego się płodu, a także wątpliwościami wynikającymi z braku badań potwierdzających ich skuteczność w leczeniu cukrzycy ciążowej (czytaj też: Insulina — zasady prawidłowego przechowywania) [5].
Cukrzyca ciążowa — powikłania
Nieleczona cukrzyca ciążowa może prowadzić do ciężkich powikłań, które mogą stanowić zagrożenie zarówno dla matki, jak i nowo narodzonego dziecka. Do najczęstszych należy zaliczyć:
- makrosomia noworodka: stwierdza się ją u nawet 40% noworodków urodzonych przez kobiety, u których stwierdzono cukrzycę ciążową. Noworodek z makrosomią charakteryzuje się dużą masą urodzeniową (4000-4500g), cushoidalnym wyglądem (okrągła, pełna twarz), a także żywoczerwoną skórą. Występowanie makrosomii wiąże się ponadto z większym ryzykiem wystąpienia urazów okołoporodowych;
- wcześniactwo: przedwczesne rozwiązanie ciąży dotyczy nawet 30% ciąż, w trakcie których stwierdzono cukrzycę. Wiąże się to z większym ryzykiem wystąpienia niedotleniania u dziecka, zaburzeń funkcjonowania jego układu oddechowego, czy różnego rodzaju infekcji;
- występowanie wad wrodzonych: cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko wystąpienia wad wrodzonych, dotyczących m.in. układu sercowo- naczyniowego i układu nerwowego;
- zaburzenia metaboliczne u noworodków: cukrzyca ciążowa zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia takich zaburzeń metabolicznych jak insulinooporność, hipomagnezemia, czy hipokalcemia. Również predysponuje ona do rozwoju cukrzycy, a także otyłości.
Odpowiednio wczesne rozpoznanie cukrzycy ciążowej daje szansę na zmniejszenie ryzyka wystąpienia potencjalnych powikłań u przyszłej mamy, a także urodzenie zdrowego dziecka. W tym celu niezbędne jest stosowanie się do kilku podstawowych zasad. Po pierwsze należy stale monitorować glikemię, wdrożyć nowe zasady żywieniowe, a także zwiększyć swoją aktywność fizyczną. Kobieta ze stwierdzoną cukrzycą ciążową musi zrozumieć, jak bardzo są to istotne aspekty — nie tylko dla jej zdrowia, ale również dla jej dziecka (czytaj też: Jakie leki są przeciwwskazane u diabetyków?).
